Slijmvliezen, capillary refill time (CRT) en turgor (Vakblad Dierenhulpverlening)
In mijn EHBO artikel over shock zijn de slijmvliezen, CRT en turgor al ter sprake gekomen maar ik wil er graag meer over vertellen omdat deze drie parameters zeer informatief zijn over de vochtbalans, bloed- en zuurstofvoorziening. Daarnaast zijn de slijmvliezen en turgor bij alle zoogdieren en vogels te controleren zonder dat daar enig instrument of een laboratorium voor nodig is.
Slijmvliezen
De slijmvliezen vinden we in de bek (of snavel) van dieren, de binnenkant van de oogleden (conjuctiva) en bij de genitaalopening (vulva, penis of cloaca). Het mondslijmvlies is meestal de makkelijkste plek om het slijmvlies te beoordelen, belangrijk is dat men dit doet op het roze deel van het slijmvlies, dus het niet-gepigmenteerde deel. De binnenkant van de lippen, het tandvlees en de tong zijn allemaal bedekt met slijmvlies en vaak zelfs van afstand te beoordelen bij het gapen, hijgen, blaffen of blazen van een dier.
De slijmvliezen van een dier horen roze te zijn, als het slijmvlies mooi roze van kleur is weet je dat op dat moment de vochtbalans, bloeddruk en zuurstofvoorziening van dat dier in orde zijn. Dat neemt helaas niet alle zorg weg over de toestand van het dier, je kan dus niet op basis van roze slijmvliezen zeggen dat een dier gezond is of niets mankeert, maar je kan wel stellen dat er geen sprake is van veel bloedverlies (extern of intern), shock, zuurstoftekort of een groot ademhalings- of circulatieprobleem. Dat is voor mij al een grote geruststelling als ik een dier in een ellendige toestand aantref, en dat door alleen maar in de bek te kijken. Let wel, het slijmvlies beoordelen is altijd een momentopname, een halve minuut later kan het een andere kleur hebben en kan het dier wel degelijk in acuut levensgevaar zijn. Het slijmvlies kan ook een afwijkende kleur hebben, dat is altijd reden voor zorg en deze dieren hebben een ernstig probleem of verkeren zelfs in levensgevaar.
Bleke slijmvliezen
Deze zien we bij shock, onderkoeling, uitdroging, ernstig bloedverlies (extern door een wond bijvoorbeeld of intern als een orgaan beschadigd is) of een combinatie hiervan. Als de bloeddruk wegvalt door welke reden dan ook, zullen de slijmvliezen bleker worden.
Bij jonge dieren zijn de slijmvliezen altijd wat bleker dan bij volwassen dieren, train jezelf door bij veel verschillende dieren én van verschillende leeftijden hun slijmvliezen te controleren.
Gele slijmvliezen
Dan is de lever niet in staat om de galzuren uit het bloed te halen, dit zien we bijvoorbeeld bij leverlijden (of -falen), bij galweg-obstucties en bij sommige vergiftigingen. Vaak zijn er dan nog meer problemen zoals een verminderde bloedstolling (dan kan je ook rode stippen in de slijmvliezen zien, puntbloedingen) en bij leverlijden kunnen dieren ook een verminderde coördinatie (ataxie) hebben.
Blauwe slijmvliezen
Bij een zuurstoftekort en bij onderkoeling kunnen de slijmvliezen blauw worden. Een zuurstoftekort in de weefsels kan door een verminderde ademhaling komen, maar ook door een circulatieprobleem als het lichaam de zuurstof niet kan vervoeren.
Rode slijmvliezen
De slijmvliezen worden rood bij oververhitting en bij een koolmonoxidevergiftiging. Het mondslijmvlies kan ook rood zijn door een tandvleesontsteking, dus controleer bij twijfel ook de slijmvliezen rond de ogen.
Als de slijmvliezen niet mooi roze zijn, is er dus altijd iets ernstigs aan de hand en reden om met een dierenarts te overleggen. Na trauma of in combinatie met andere klachten kan dit zelfs spoed zijn en moet er snel gehandeld worden.
CRT
De Capillary Refill Time of CRT is de tijd die het duurt om het slijmvlies weer met bloed te vullen nadat je het met je vinger weggeduwd hebt. Bij honden, paarden en runderen is dit een betrouwbare parameter, bij katten en kleinere dieren is de CRT minder betrouwbaar helaas. Door licht met je vinger op het roze deel (ongepigmenteerd) van het tandvlees of wang te duwen, duw je het bloed weg uit de capillaire bloedvaatjes. Nadat je de druk losgelaten hebt, hoort het slijmvlies op dat punt van bleek in één seconde weer mooi roze te worden. Het makkelijkst is om dit op het tandvlees te doen, omdat daar een harde laag (het kaakbot) onder ligt, waardoor je beter druk kan zetten.
Als de CRT langer dan één seconde is, dan heeft het dier een ernstig circulatieprobleem (zoals bloedverlies, hartfalen, uitdroging of shock).
Turgor
De turgor of vochtbalans beoordelen is ook eenvoudig en bij ieder dier te doen. Men trekt een huidplooi op, bij voorkeur op de flank of op de rug, deze huidplooi moet met een paar seconden weer terugvallen. Als de huidplooi twee seconden of langer blijft staan, is er sprake van ernstige uitdroging zoals bijvoorbeeld bij ernstig bloedverlies of nierfalen.
Let wel, als een huidplooi wel mooi glad trekt na optillen ervan, kan er nog steeds sprake zijn van uitdroging, maar geen ernstige/ levensbedreigende uitdroging. Bij oude dieren is de huid vaak minder elastisch en in het nekvel vaak dikker waardoor deze huidplooien langer kunnen blijven staan. Voor de turgor geldt ook, hoe vaker je dit oefent bij gezonde dieren van verschillende leeftijd, hoe beter jouw normaalbeeld van de turgor wordt, en hoe beter je een de turgor kan beoordelen.
Met wat kennis, inzicht en veel oefenen kan je dus vrij eenvoudig en zonder instrumenten of laboratoriumonderzoeken veel nare zaken en toestanden uitsluiten. Let wel, deze parameters zijn een momentopname en je kan er niet stellen dat een dier gezond is als de slijmvliezen, CRT en turgor goed zijn. Wat je wel weet is dat een dier met normale slijmvliezen, CRT en turgor op dát moment niet in shock of in levensgevaar is.
Deze EHBO artikelen zijn geschreven door Piet voor het Vakblad Dierenhulpverlening van Stichting DierenLot, via deze link zijn de Vakbladen Dierenhulpverlening te lezen.
