Ethiek bij dieren; waarom laat je een dier wel, of juist niet behandelen? (Vakblad Dierenhulpverlening)

Dit is één van de moeilijkste vraagstukken in ons werk als dierenhulpverlener. Ik heb hierin zeker ook niet de wijsheid in pacht en worstel bijna dagelijks met de moeilijke afwegingen die we moeten maken. Ik neem je graag mee naar een paar ethische vragen die ik mijzelf stel als een dier het zwaar heeft en er heftige (of dure) behandelingen overwogen worden.

Welzijn dier
Dit moet altijd de eerste prioriteit zijn vind ik. Een dure operatie en zware behandeling moet in het belang van het dier zijn. Dit klinkt heel logisch maar wordt nog wel eens overgeslagen helaas, met name bij onze huisdieren. Veel baasjes kunnen geen afscheid van hun dier nemen als deze ernstig ziek zijn én lijden en ze laten hun dier te lang doorbehandelen. Uiteraard hebben dierenartsen hier een sturende rol in, maar wij mogen niets doen met een huisdier als we daar geen toestemming van de eigenaar voor hebben. Ik heb wel eens baasjes moeten vertellen dat ik niet meer achter het doorbehandelen van hun dier stond, dat ik in het belang van het dier het nodig vond om hem in te laten slapen maar als ze hem (ten koste van zijn welzijn) in leven wilden houden, een andere dierenarts moesten zoeken. Soms gaat de liefde voor een dier zo ver dat het ten koste van het dier gaat. In essentie zijn hier twee vragen van belang; lijdt het dier en kan het beter worden.
Een dier dat lijdt maar wel beter kan worden hoeft niet ingeslapen te worden, net als een dier dat niet lijdt maar ook niet beter kan worden. Maar als een dier niet beter kan worden én lijdt, dan is het onze taak dit lijden te verkorten vind ik.
Bij de in-het-wild-levende dieren is deze beslissing makkelijker te nemen en is er nog een belangrijke vraag die we ons moeten stellen. “Kan het dier zich na een behandeling of ingreep weer zelf redden in het wild?” Als een wild dier niet meer in-het-wild kan leven dan neig ik snel naar het inslapen ervan. Een wild dier in gevangenschap houden belemmert hun welzijn ernstig en heeft op een paar uitzonderingen na niet mijn voorkeur. Een uitzonderingsgeval kan een ernstig bedreigde soort zijn, waar een dier ingezet kan worden voor een fokprogramma of als er een gecontroleerd leefgebied is waar een wild dier met een beperking wel nog zijn natuurlijke gedrag kan vertonen.

Wensen van de baasjes
De wensen van de baasjes (of verzorgers) zijn uiteraard heel belangrijk maar moeten altijd ongeschikt zijn aan het welzijn van het dier. Als baasje heb je een zorgplicht voor je huisdier, als dierenarts heb je een zorgplicht voor je patiënten. Deze zorgplicht omvat ook het inslapen van een dier als het uitzichtloos lijdt, als dat de zorg is die het dier op dat moment nodig heeft, mag dat hem niet onthouden worden. In bepaalde gevallen kan het zelfs dierenmishandeling zijn om een dier door te behandelen en in leven te houden. Het loslaten van je geliefde huisdier is één van de moeilijkste beslissingen om te moeten nemen en sommige baasjes houden te veel van hun dier dat ze dit niet kunnen, helaas dus ten koste van het dier dan.
Veel baasjes hebben er wel vrede mee als hun dier in hun slaap bijvoorbeeld overlijdt maar kunnen niet de beslissing nemen om hun dier in te laten slapen. Overlijden in de slaap of door een hartstilstand komt zelden voor bij dieren, meestal zullen in een eindfase de organen er achtereenvolgens mee uitscheiden (multiple organ failure) en/ of zal een dier benauwd zijn door ademhalings- of circulatieprobleem. Door een dier in te slapen heb je controle over de laatste bewuste momenten van een dier en hoeft dit laatste moment geen doodstrijd te worden.

Kosten behandeling
De meeste stichtingen en baasjes hebben geen eindeloos budget en zullen hierin dus ook keuzes moeten maken. Die ene dure operatie voor één dier kan de (basale) zorg voor de andere dieren in gevaar brengen. Maar moet je dan nooit een dure behandeling of operatie laten uitvoeren? Dit is misschien nog wel de moeilijkste keuze om te nemen, en moet je denk ik per geval beslissen. Als een baasje het geld niet heeft voor onderzoek of behandeling en het dier ook niet verzekerd is voor ziektekosten, moeten helaas soms ook andere beslissingen genomen worden. Daarbij is het van belang om onderscheid te maken naar onderzoekskosten zoals een bloedonderzoek, echo, röntgenfoto’s, CT of MRI scan aan de ene kant, en behandelingskosten zoals operaties, bestraling of behandeling met dure medicijnen aan de andere kant. Onderzoek wordt een dier niet beter van, het kan wel inzicht geven in het ziekteproces en een betere behandeling opleveren. In gevallen van een beperkt budget kan er voor gekozen om dit in te zetten in behandeling (operaties of medicatie) in plaats van onderzoek naar het probleem of ziekteproces. Een ernstig ziek dier zal niet beter worden van een onderzoek, van een behandeling eventueel wel, mits dit de juiste is. In sommige gevallen zoals bij een beperkt budget of als er überhaupt geen mogelijkheden zijn voor nader onderzoek in afgelegen gebieden bijvoorbeeld, kan een dierenarts kiezen voor een diagnostische behandeling. Op basis van een goede anamnese, lichamelijk onderzoek en ervaring van de dierenarts kan vaak een waarschijnlijkheidsdiagnose gesteld worden en de daarbij passende therapie gestart worden. Als deze behandeling aanslaat dan was de waarschijnlijkheidsdiagnose juist en zijn er kosten bespaard aan onderzoek. Hier worden wel risico’s genomen door aannames te doen en deze niet door onderzoek te controleren.
Een differentiaaldiagnose is de opsomming van ziektes en aandoeningen die een dier met klachten kan hebben. Bovenaan staat de meest waarschijnlijke ziekte die de klachten kan verklaren, en onderaan de minst waarschijnlijke of moeten er meerdere ziektes aanwezig zijn om alle klachten te verklaren. Als geen van de ziektes op deze lijst te behandelen is, of als er al besloten is dat dit dier geen grote operatie meer aankan, dan kan je je ook afvragen of nader onderzoek naar de precieze ziekte van belang is. Wetenschappelijk is het dat uiteraard interessant, maar voor het dier niet en zo kan je ook (onderzoeks)kosten besparen.
Helaas is ook nog zo dat een dure ingreep of behandeling mis kan gaan, een dier kan tijdens een operatie of vlak erna overlijden, of een behandeling kan niet aanslaan. Wij werken met levende wezens en kunnen helaas geen garantie op een diagnose of behandeling geven maar moeten wel onze tijd en materialen in rekening brengen, ook al gaat het mis en herstelt het dier niet.

Conclusie
Meestal weet je achteraf pas of je de juiste beslissing hebt genomen en met die ervaring kan je in de toekomst hopelijk weer (of juist dan wél) de beste beslissing nemen. Het is niet eerlijk om jezelf kwalijk te nemen dat je met-de-kennis-van-nu in het verleden een verkeerde beslissing hebt genomen. Je mag het jezelf wél aanrekenen als je beter had kunnen weten door ervaring en adviezen van experts
Uiteraard is “lijden” en “uitzichtloos lijden” een subjectief begrip en zal per persoon anders gezien worden. Als een dierenarts euthanasie als optie oppert, dan denk ik dat je dit als dierenhulpverlener of als baasje moet overwegen. Wij laten geen dieren inslapen als dit niet in het belang van het dier is. Het baasje of de verzorger bepaalt uiteindelijk en moet een dierenarts toestemming geven een (be)handeling uit te voeren; als het goed is zijn er dus minimaal twee partijen die het belang van het dier afwegen met hun ervaring en voorkeuren.

Deze EHBO artikelen zijn geschreven door Piet voor het Vakblad Dierenhulpverlening van Stichting DierenLot, via deze link zijn de Vakbladen Dierenhulpverlening te lezen.