Vogels (Vakblad Dierenhulpverlening)

Vogels hebben uiteraard ook EHBO nodig, veel van mijn vorige artikelen over bloedingen en botbreuken gelden ook voor vogels, maar de anatomie en fysiologie van vogels verschilt EHBO ook op meerdere essentiële punten met die van zoogdieren. Vandaar dit artikel speciaal over EHBO bij vogels.

Ademhaling
Vogels hebben geen middenrif. Bij zoogdieren scheidt het middenrif de borstholte van de buikholte en is de belangrijkste spier bij het ademhalen. Vogels halen adem door lucht via hun luchtzakken door hun longen te blazen. Dit is een bijzonder systeem met het zogenaamde tegenstroomprincipe, de lucht en het bloed stromen tegen elkaar in, hierdoor vindt er maximale uitwisseling plaats van zuurstof naar het bloed, dit is veruit de meest efficiënte ademhaling in het dierenrijk. Vogels hebben veel zuurstof (en energie) nodig om het vliegen mogelijk te maken.
Om de lucht goed vanuit de luchtzakken door de longen te pompen, moet het borstbeen kunnen bewegen. Als een vogel te strak om het lichaam vastgehouden wordt zal deze dus stikken. Vogels die gestresst of benauwd zijn, zullen sneller ademen en “wippen”. Door het snel en volledig in- en uitzetten van het borstbeen wiebelen vogels dan in rust, typisch is dat ze hun staartveren moeten bewegen met de ademhaling om in balans te blijven dit wordt ook wel wippen genoemd. Dit is altijd zorgelijk en reden om een dierenarts op te zoeken. We zien dit bijvoorbeeld als een vogel door een kat gebeten of gepakt is, vaak is er dan een diepe wond in de lichaamsholte met luchtzak schade tot gevolg. Zuurstof, antibiotica en eventueel verdere ondersteuning is dan nodig. Vogels zijn ook gevoelig voor bacteriële en schimmelinfecties van de luchtzakken met benauwdheid tot gevolg. Als vogels erg gestressed zijn zullen ze ook sneller ademen en eventueel wippen, maar dit normaliseert weer als ze tot rust komen. Neem dus de tijd om de toestand van een vogel en de ademhaling in te schatten.

Botten en botbreuken
EHBO bij vogels. Om te kunnen vliegen is het nodig om zo min mogelijk te wegen, door de luchtzakken wegen vogels minder, ook hun holle botten zorgen voor gewichtsreductie. Dunne en holle botten zijn minder sterk en kunnen gemakkelijk breken. Als een vogel een bot breekt zullen er meer en scherpere splinters ontstaan dan bij de dikkere botten van zoogdieren. Hierdoor genezen botbreuken bij vogels moeizamer en als botjes in de vleugels scheef vastgroeien, zal vliegen lastig of onmogelijk worden. Een zoogdier kan één krom pootje prima opvangen door de goede pootjes iets meer of juist minder te buigen, bij de vleugels van vogels kan dit niet.
De dunne en scherpe botdelen die bij vogels na breuken ontstaan, kunnen ook door de huid heen steken, we spreken dan van een open fractuur, open fracturen zijn altijd geïnfecteerd, besloten fracturen in principe niet.
Open botbreuken van vleugels kunnen met een optimale behandeling en operaties wel herstellen, maar de kans op volledig herstel is klein.
Als een vleugel niet meer op het lichaam getrokken kan worden, of een pootje los bungelt moet er rekening gehouden worden met een botbreuk. Een bungelend pootje kan je zien door een vogel op te tillen en het lichaam van de vogel lichtjes te schudden, bij een botbreuk zal het aangetaste pootje wiebelen. Een vleugel die afhangt kan ook door een flinke kneuzing komen. Voel bij een afhangende vleugel alle gewrichtjes van beiden vleugels zorgvuldig na, vergelijk de beweeglijkheid van de linkervleugel met die van de rechtervleugel. Als er bij één vleugels meer beweeglijkheid is, een extra buigpunt wat er aan de goede vleugel niet is, dan is er waarschijnlijk sprake is van een breuk. Als je tijdens het bevoelen van de vleugels crepitatie hoort, dat is het kraken van breukdelen op elkaar, dan is er helaas ook sprake van een breuk.
Vogels hebben net als mensen sleutelbenen (de meeste dieren op vier poten lopen niet trouwens). Deze lopen van het voorste deel van het borstbeen naar de schouders en kunnen door een aanrijding of flinke klap breken. Dan zal je merken dat één vleugel afhangt en de schouder wat naar achter ligt of beweeglijker is dan de andere schouder. Een sleutelbeen breuk kan herstellen met een goed schouder-en-vleugel verband. Belangrijk hierbij is dat, net als bij alle botbreuken trouwens, dat de breukdelen contact maken en niet ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Zo’n vleugel verband aanleggen is veel ervaring voor nodig en moet door een ervaren dierenarts of vogelverzorger aangelegd worden. Als het te strak zit kan het de ademhaling belemmeren, indien te los zal de breuk niet herstellen.

Bloedingen
EHBO bij vogels. Vogels hebben veel grote bloedvaten in hun vleugels, deze liggen onder een dunne huid en kunnen bij botbreuken scheuren. Het is een stuk lastiger om op een vleugel een drukverband te zetten dan op een pootje van een hond of kat. Als een bloedvat gescheurd is en het bloed er uitstroomt moet er bij vogels een vaatklem op het gescheurde bloedvat gezet worden, gebeurt dit niet dan zal de vogel doodbloeden.

Metabolisme
Vogels hebben een zeer hoog metabolisme, dit levert hen de benodigde energie om te vliegen. Daarnaast hebben vogels weinig vetreserves, vele vetreserves zijn ballast en maken het vliegen moeilijker en kostbaarder. Door hun hoge metabolisme en weinig reserves zijn vogels snel uitgeput.

Een paar druppels glucose water in de snavel geven kan op korte termijn de energie en het vocht aanvullen, totdat de vogel weer zelf eet om op krachten te komen. Kleine vogels hebben relatief een hoger metabolisme en minder reserves, daar zal energie uitputting nog sneller optreden.

Snavel en schedel
“Het Geel” of een Trichomonasinfectie zal de meesten van jullie wel bekend zijn. Bij een verzwakte of uitgeputte vogel is het verstandig om het altijd even goed in de snavel te kijken. Let daarbij op het volgende:

  • gaat de snavel normaal (symmetrisch) open, zoniet dan is er waarschijnlijk sprake van een breuk

  • controleer op bloedingen in de snavel en neusgaten

  • controleer de kleur van het mondslijmvlies, dit hoort mooi roze te zijn. Asl dit bleek is dan is kans op een bloeding elders in het lichaam of is er sprake van shock

  • “Het Geel” (=Trichomonasinfectie) geeft grote ontstekingen in de keel en het verhemelte met weefselverval (gaten) tot gevolg

Vogels die langzaam ademen met een open snavel zijn verdacht van een snavelbreuk, snel ademen met een open snavel kan door stress komen, dus dat zal herstellen met wat rust.
Door een aanrijding of bijvoorbeeld tegen een ruit aanvliegen kan ook hersenschade (een hersenschudding) ontstaan. Net als bij zoogdieren kan er na een flinke klap zwelling van de hersenen optreden. Dit is soms met een injectie (corticosteroïden) nog op tijd te remmen, maar als de zwelling te heftig is of te lang heeft geduurd, zal er permanente schade optreden met vaak de dood tot gevolg. Lichte hersenschuddingen zullen met rust en eventueel medicatie herstellen.

Neurologische klachten
Neurologische klachten zoals slapheid of coördinatieproblemen kunnen door meerdere oorzaken komen. Een loodvergiftiging bij watervogels geeft vooral slapheid, qua klachten zeer vergelijkbaar met een botulisme vergiftiging. Het verschil hiertussen kan eenvoudig door een röntgenfoto gemaakt worden, lood (en andere evt. giftige metalen) zijn duidelijk te zien. Daarnaast is botulisme vrij typisch voor de warmere periodes in ons land, maar kan eventueel wel in de koudere seizoenen voorkomen. Op korte termijn voor de eerste hulp maakt dit niet uit, want zowel een loodvergiftiging als een botulisme vergiftiging mot behandeld worden door de vogel te spoelen. Er wordt dan met een slang heel rustig water in de maag gespoten om zo de gifstoffen te verdunnen en de controle over de spieren terug te geven. Bij botulisme gevallen is het ook van belang om overleden dieren en vogels uit het water te halen, deze kadavers zullen weer een nieuwe voedingsbodem worden voor de botulisme bacterieen en zullen meer toxine aanmaken en in het water afgeven en dus nog meer slachtoffers maken. Het spoelen van vogels is wel specialistisch werk en dient te worden aangeleerd door een ervaren vogel-spoeler alvorens dit zelf te doen. Bij vogelopvangcentra en veel dierenambulances kan dit gedaan en aangeleerd worden.

Deze EHBO artikelen zijn geschreven door Piet voor het Vakblad Dierenhulpverlening van Stichting DierenLot, via deze link zijn de Vakbladen Dierenhulpverlening te lezen.